“ Een afgietsel is minder waard dan een origineel maar een pleister is meer dan een kopie.”

(Humbert de Superville, eerste conservator van een collectie gipsafgietsels in Leiden)

Elke tekenacademie of kunstnijverheidsschool bezat vroeger een collectie gipsafgietsels. Na de Tweede Wereldoorlog raakte het tekenen naar gipsmodel - onder invloed van nieuwe kunststromingen, zoals onder meer het expressionisme en de abstracte kunst - geleidelijk in onbruik.  Gipsafgietsels verloren hun functie en werden veelal aan verwaarlozing en zelfs vernietiging prijsgegeven. Echter, de Maastrichtse collectie heeft de zware tijden doorstaan en is tegenwoordig, naast die van de Rijksakademie te Amsterdam, één van de twee resterende hoogst zeldzaam geworden vrijwel complete ‘academiecollecties’ in Nederland.  

De Maastrichtse collectie kent een lange historie en zij getuigt van meer dan 150 jaar kunst- en kunstnijverheidsbeleid. De pleisters beslaan een groot aantal stijlperiodes: Egyptische afgietsels, klassieke, romaanse, gotische, renaissance, neoklassieke en neogotische beelden. Verder zijn er enkele afgietsels aanwezig van voorwerpen of beelden uit de laatste helft van de twintigste eeuw. Er zijn naast vier levensgrote gipsbeelden, ook beeldjes van klein formaat (waaronder soms verkleiningen van grote beelden), evenals architectuurornamenten, reliëfs, lichaamsdelen, bustes, hoofden, spierbeelden (écorchés) en ornamenten met bladmotieven. Bij een telling in 2010 werden in totaal 473 gipsafgietsels geïnventariseerd. Een cultuurwetenschappelijk onderzoek naar deze collectie door Marjet van de Weerd leidde in 2008 tot de doctoraalscriptie ‘De gipsen beeldencollectie van de Academie Beeldende Kunsten te Maastricht’.

De UM maakt gebruik van deze collectie.

In Maastricht wordt een deel van de beeldencollectie gebruikt door studenten van het masterprogramma ‘Fine Art and Design | Scientific Illustration’. Deze internationale masteropleiding is een samenwerking tussen Hogeschool Zuyd en de Universiteit Maastricht, De studenten leren nauwkeurige visualisaties te maken van klinische, medische en biologische onderwerpen. Behalve tekenen naar de werkelijkheid vormen anatomische gipsmodellen en spierbeelden een onderdeel van anatomische vormstudies. Door het tekenen van kopieën van kunsthistorische beelden wordt tevens de esthetische ontwikkeling van de student gestimuleerd.

Sinds 2017 hebben tweedejaars bachelor geneeskunde studenten binnen het keuzeblok kunst en geneeskunde mogen werken met de anatomische modellen van de gipscollectie van ABKM. Het tekenen naar levend model wordt met bijvoorbeeld écorchés ondersteund. Het denkend tekenen en de ontwikkeling van een persoonlijke tekentaal wordt daarbij op speelse en individuele wijze kundig aangeboden. Studenten zijn super enthousiast en zeer verrast over hun tekenresultaten en zien de meerwaarde van deze vorm van tekenonderwijs in hun studie geneeskunde.

De gipscommissie, die zich bezighoudt met het conserveren en publiek maken van deze waardevolle collectie heeft de warme steun van Eddy Houwaart, emeritus hoogleraar medische geschiedenis en Mieke Derickx, conservator kunst- en erfgoedcommissie. Zij zijn in 2019 toegetreden als lid van de commissie ter bescherming van de gipsafgietsels.

De Gipscollectie is verspreid door het gebouw te zien in de Academie Beeldende Kunsten Maastricht. In aanloop naar 200 jaar beeldend kunstonderwijs in 2023 wordt toegewerkt naar een meer permanente presentatie van de collectie.

Herdenkingsplein 12, 6211 PW Maastricht.

Marjet van de Weerd/ Mieke Derickx