De pedel en de academische plechtigheden
ERFGOED
Expositie
De pedel en de academische plechtigheden

Vanaf 4 april 2022 tot 1 mei en van eind juni tot 15 september 2022 is de tentoonstelling ‘De pedel en de academische plechtigheden’ te zien in de expositieruimte van het Bestuursgebouw van de Universiteit Maastricht: op de Minderbroedersberg 4. 

 

De pedel en de pedellenstaf

De pedel speelt een belangrijke ceremoniële rol bij alle academische plechtigheden zoals promoties, oraties, afscheidscolleges, de opening van het academisch jaar en de Dies Natalis. De pedel loopt waardig met zijn of haar pedellenstaf voorop om de komst van de stoet van de rector, die zich onderscheidt met zijn rectorsketen, en in zijn gevolg de andere hoogleraren aan te kondigen. De pedel en de pedellenstaf zijn bij alle academische rituelen onlosmakelijk met elkaar verbonden. De staf representeert van oudsher de universitaire autonomie. Over de herkomst van het woord ‘pedel’ lopen de meningen uiteen, maar vermoedelijk heeft het iets te maken met het Latijnse woord bidellus, wat stafdrager of gerechtsbode betekent. Met het omarmen van de pedel en de pedellenstaf sloot de Universiteit Maastricht zich vanaf haar oprichting in 1976 aan bij de bestaande universitaire symboliek die tot in de Middeleeuwen teruggaat. Dit besluit betekende bovendien dat de professoren én de pedel een toga moesten dragen. De toen jonge universiteit ging voor het dragen van een rode toga, een opvallend fraai gekleurde toga tussen de meestal zwarte toga’s van de zusteruniversiteiten. Met deze ietwat gewaagde rode kleur gaf de Universiteit Maastricht aan dat zij het universitaire decorum hoogachtte. Tegelijkertijd wilde zij het inherente spelelement bij de academische rituelen accentueren.  

 

De taken van een pedel

Het is de taak van de pedel om de academische zittingen in goede banen te leiden. Een gevoel voor stijl en waardigheid, voor decorum en drama, is hierbij absoluut onmisbaar. De pedel moet op het erop toezien dat het protocol tot in de puntjes wordt nageleefd. Om een academische zitting stijlvol te laten verlopen, moeten de deelnemers weten welke rol zij vervullen. Zo moeten de toehoorders om hun respect te tonen opstaan wanneer het cortège binnenkomt. En zo sluit de pedel een promotieplechtigheid af met de woorden ‘HORA EST’ (het is tijd) waarbij met de staf op de grond wordt gestampt - en het is evident dat de pedel op zo’n moment niet mag struikelen of per ongeluk de staf uit zijn handen laat vallen.

 

De Universiteit Maastricht heeft al een hele rij van pedellen gezien. De eerste pedel was een ingehuurde kracht van het provinciehuis, Jean Stockbroekx, die bij de openingsceremonie van de universiteit op 9 januari 1976 aanwezig was. Al snel kwam Bèr Nypels in beeld. 

Dat hij pedel werd had, dacht hijzelf, vooral te maken met zijn indrukwekkende postuur en zijn meer dan imposante wangpartij. Bij zijn afscheid in 1997 had hij ongeveer 500 promoties meegemaakt. Nypels was buitengewoon trots op de Maastrichtse pedelstaf, de zwaarste namelijk in Nederland. De pedelstaf is gemaakt door de edelsmid Dick Roymans en was een gift van de Stichting Wetenschappelijk Onderwijs Limburg bij de stichting van deze universiteit. 

 

Het gezicht van de Universiteit Maastricht: Len Cuppens

Terwijl de Universiteit Maastricht groeide en haar internationale oriëntatie versterkte werd Len Cuppens als pedel vanaf medio jaren 1990 meer en meer het gezicht van de Universiteit Maastricht. Net als haar voorgangers leerde zij ‘het pedellen’ in de praktijk. Er bestaat immers geen opleiding tot pedel. Het werk van de pedel werd allengs zwaarder en complexer. Waren er in Cuppens’ beginjaren ongeveer 100 promoties per jaar, dit aantal ging op een gegeven moment in de richting van 400 promoties en 50 oraties. Len Cuppens was aanvankelijk gestationeerd bij het secretariaat van de rector, maar het pedellenwerk splitste zich af: Len Cuppens werd de drijvende kracht, de spil, van het Bureau Academische Zittingen - waar meerdere pedellen werkten of kwamen te werken, zoals Willy Stijns,

Jos Bien, Emilie Riemann, Sylvia NelkSimone Lemmerlijn, Fabienne Dingena en sinds kort Evelien in de Braek. Sommige pedellen richtten zich alleen op het ceremoniële deel van een academische zitting, terwijl de huidige pedellen beide taken vervullen, zowel administratieve als ceremoniële.

 

Len Cuppens zag maar liefst zes rectoren de revue passeren: Job Cohen, Hans Philipsen, Arie Nieuwenhuijzen Kruseman, Gerard Mols, Luc Soete en Rianne Letschert. In die tijdsspanne was zij betrokken bij talloze academische zittingen, maar de meeste voldoening haalde zij toch uit de begeleiding van de naar schatting 5000 promovendi. Het begeleiden en geruststellen van de doorgaans nerveuze promovendi tijdens het laatste deel van hun promotietraject bleef voldoening geven. Len Cuppens kijkt vooral graag terug op de fantastische ervaring die zij in 2004 in Kenia beleefde. Samen met rector Gerard Mols, enkele hoogleraren en medewerkers van het Maastricht University Centre for International Cooperation in Academic Development (MUNDO) bezocht zij de Moi University in Eldoret. MUNDO werkte al enkele jaren samen met deze universiteit. Hier vond toen een promotie plaats waarbij Len Cuppens de pedellenstaf van Moi University droeg en Gerard Mols de ceremonie voorzat. 

 

De complexiteit van het ‘pedellen’ 

Het werk van de pedel werd steeds ingewikkelder vanwege de groei van de Universiteit Maastricht die hand in hand ging met de toenemende internationalisering. De druk op het Bureau Academische Zittingen werd zwaarder. Zo kwamen er dubbel promoties, waarbij iemand twee bullen krijgt, één aan de ene universiteit en één aan een buitenlandse universiteit op basis van één proefschrift. In zo’n geval moet er uiteraard vanaf het begin nauwe samenwerking tussen de universiteiten bestaan. Sinds ongeveer 10 jaar zijn bovendien zogenaamde joint doctorates mogelijk. Een of meer Nederlandse en/of buitenlandse universiteit verlenen dan de promovendus één bul, getekend door de vertegenwoordigers van de betrokken instellingen. Ook in dit geval moet er sprake zijn van nauwe samenwerking tussen universiteiten. De te nemen bureaucratische hobbels zijn zowel bij dubbelpromoties als bij joint doctorates niet gering. 

            

             

Pedellendagen

Sinds 1991 komen de pedellen van alle universiteiten jaarlijks bijeen. De eerste pedellendag was in Rotterdam en de tweede in Maastricht met als hoogtepunt met z’n allen naar het Preuvenement. Ber Nypels was een van de initiatiefnemers geweest om die pedellendagen te organiseren. De andere universiteiten volgden elkaar op en uiteindelijk namen ook Hasselt en KU Leuven deel. 

 

Colofon

Samenstelling expositie: Annemieke Klijn - Kunst- en Erfgoed Commissie Maastricht University 

Fotografie (voor zover bekend): Joey Roberts, Jos Nelissen, Mike Robertson, Hans van Dijk, Jules Kruijtzer en Lorraine Bodewes

Met speciale dank aan: Len Cuppens-Walder, Parisa Kamali Sadeghian, Kei Long Cheung, Bernice Doove, Tessa Quanjel en Maria Teresa Ferreira Sequeda.

Vormgeving: Menno Roosjen Rosaforma

EXPOSITIES
De pedel en de academische plechtigheden
Expositie
Cape Town Day Zero/Ground Zero: A Decolonial River Walk
Online tentoonstelling
Over de kracht en pracht van Limburgse vlaggen en vaandels
Kleurrijk cultureel erfgoed
teken aan de wand
vier kunstenaars aan de UM
De volmaakte vrouw
tentoonstelling
De jezuïeten tussen Oost en West
online expositie
Math-Maastricht
tentoonstelling
Women of Mathematics throughout Europe
tentoonstelling
Europa in beeld
25-09-2018 tot 25-02-2019
'Science meets Art and Art meets People ' IV
Het Hartproject
'Maakt het beleven van kunst je een betere dokter?'
la linea della bellezza
a branch of learning:
body knowledge
Het ei dat nooit advocaat kon worden
Grafisch werk van Pierre Kemp
The Beauty of Botanical Drawing by Esmée Winkel, scientific illustrator
Tot 30-6-2017
Artist in Residence
1-9-2016/15-2-2017
Expositie Dies Natalis van de Universiteit Maastricht
11-01-16 / 10-06-16
Science meets Art and Art meets People
26-05-15 / 26-10-15
' 'Proefschrift Verbeeldingen naar aanleiding van een proefschrift '
17-06-14 / 23-12-14
Artspot 5 : Kunst aan de UM
15-01-14 / 15-07-14
Art Spots
01-05-10 / 01-12-2010
Artspot 2 Walk, Kiss, Hear, Sing
09-09-11
‘Je probeert een ziel te vangen op papier’
25-10-12 / 19-01-13
Artspot 4: Collectie Marianne van der Heijden Expanded
22-01-13 / wo 31-07-13
UM posters om studenten te werven
1986-1993
Darwin en Maastricht
14-05-09 / 20-11-09
MUNDO
22-05-08 / 22-11-08
Zinnelijk exotisme
02-05-07 / 15-10-07
Kunst UM Medewerkers
29-01-03 / 07-05-03
Charles Eyck
27-06-02 / 10-01-03
Expositie Heritage Spot 3 Bibliotheek Vrijthoff
11-05-11 / 11-03-12
Geleerde moeders
16-11-01 / 20-06-09
Historie Universiteitskrant Observant
05-10-05 / 16-12-05
Kunstprijs 2003
29-01-03
l' Histoire naturelle
22-09-06 / 09-04-07
Lust voor het oog
06-11-07 / 06-05-08
Metamorfose
16-01-06 / 23-06-06
Victor Stuers
20-10-04 / 10-05-05
© 2024 Kunst- en erfgoedcommissie, Universiteit Maastricht